Τι είναι η φωνολογική επίγνωση;
Τα
παιδιά, για να μπορέσουν να μάθουν να διαβάζουν και να γράφουν, πρέπει πρώτα να
είναι ικανά να συλλογίζονται πάνω στη φύση και τις λειτουργίες της γλώσσας που
ομιλούν.
Να μπορούν, δηλαδή, να
αντιλαμβάνονται ότι ο προφορικός λόγος αποτελείται από γλωσσικές μονάδες, τις
λέξεις, οι οποίες είναι αυθαίρετες ενότητες με περισσότερες από μία έννοιες, να
διακρίνουν ότι αυτές οι λέξεις συγκροτούνται από συλλαβές και φωνήματα και να
συνειδητοποιούν ότι οι προτάσεις έχουν συγκεκριμένη συντακτική δομή.
Η ικανότητα αυτή διευκολύνει τα παιδιά να
συνειδητοποιήσουν τη δομή του προφορικού λόγου και την αμφίδρομη αντιστοιχία
προφορικού και γραπτού λόγου . Τα παιδιά, δηλαδή, πρέπει να κατανοήσουν ότι ο γραπτός λόγος συγκροτείται από συγκεκριμένα δομικά σχήματα του προφορικού
.
Τα μικρά παιδιά, παρόλο
που αρθρώνουν διάφορες λέξεις στον προφορικό τους λόγο, εντούτοις φαίνεται ότι
δυσκολεύονται να τις χειριστούν συνειδητά. Δυσκολεύονται,
δηλαδή, να κατανοήσουν ότι μια φράση ή μια πρόταση αποτελείται από ξεχωριστές
λέξεις, επειδή τους είναι δύσκολο να αντιληφθούν τα όρια των λέξεων.
Για το
λόγο αυτό, αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες, εάν τους ζητήσουμε να αναγνωρίσουν
μια λέξη σε μια πρόταση ή να χωρίσουν μια πρόταση στις επιμέρους λέξεις. Πολύ
συχνά, τα μικρά παιδιά θεωρούν ως λέξη μια τυχαία ομάδα γραμμάτων, άλλοτε πάλι
δεν υπολογίζουν ως λέξεις τις αντωνυμίες, τους συνδέσμους ή τα άρθρα.
Είναι, λοιπόν, προφανές ότι, εάν τα παιδιά
της προσχολικής ηλικίας δυσκολεύονται να συνειδητοποιήσουν τις λέξεις ως
σύνολα, πολύ περισσότερο θα δυσκολεύονται να συνειδητοποιήσουν ότι οι λέξεις
αποτελούνται από συλλαβές και φωνήματα.
Τα μικρά παιδιά
εστιάζουν κυρίως την προσοχή τους στο συνολικό νόημα της λέξης και όχι στη
συγκρότησή της από επιμέρους και σε καθορισμένη σειρά ήχους. Για παράδειγμα,
ένα παιδί τριών ή τεσσάρων ετών κατανοεί τη σημασία της λέξης γάλα,
αλλά εάν του ζητήσεις να χωρίσει τη λέξη αυτή στα επιμέρους φωνήματα /γ/,
/a/, /l/, /a/ μάλλον δύσκολα θα τα καταφέρει.
Πράγμα που σημαίνει, ότι
τα παιδιά δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τις γλωσσικές μονάδες από τις οποίες
αποτελούνται οι λέξεις και ακόμα περισσότερο δυσκολεύονται να διακρίνουν τα φωνήματα, δηλαδή, τις μικρότερες γλωσσικές
μονάδες , οι οποίες, επιπλέον, είναι μονάδες χωρίς αυτόνομη σημασία . Με άλλες
λέξεις, φαίνεται να είναι δύσκολο για τα μικρά παιδιά να κατανοήσουν ότι ο
λόγος αποτελείται από λέξεις και οι λέξεις από συλλαβές και
φωνήματα.
Υπάρχει, λοιπόν,
στενή σχέση μεταξύ της ικανότητας των παιδιών να διακρίνουν τα φωνήματα μιας
λέξης και της ικανότητάς τους να τη διαβάζουν και να τη γράφουν . Η ικανότητα των παιδιών να αναγνωρίζουν τα
φωνολογικά συστατικά των γλωσσικών μονάδων και να μπορούν να τα χειρίζονται
κατά βούληση ονομάζεται «φωνολογική επίγνωση» .
Ο ρόλος της φωνολογικής
επίγνωσης στη μάθηση του γραπτού λόγου
H ανάπτυξη της φωνολογικής επίγνωσης στα παιδιά της
προσχολικής ηλικίας έχει απασχολήσει πολύ τους ερευνητές.
Έχουν γίνει αρκετές
μελέτες που έδειξαν ότι η φωνολογική
επίγνωση είναι εξαιρετικά σημαντικός δείκτης και απολύτως απαραίτητη δεξιότητα
για την απόκτηση της ικανότητας ανάγνωσης και γραφής .
Τα παιδιά, μάλιστα,
τα οποία αξιολογήθηκαν με υψηλούς βαθμούς στη φωνολογική επίγνωση, πριν
διδαχθούν ανάγνωση και γραφή, εμφάνισαν αργότερα καλύτερες επιδόσεις στην
εκμάθηση του γραπτού λόγου .
Επομένως, ο βαθμός τον οποίο τα παιδιά
επιτυγχάνουν στα κριτήρια της φωνολογικής επίγνωσης, όταν εξετάζονται κατά την
προσχολική τους ηλικία, φαίνεται να προδικάζει σε μεγάλο βαθμό την επίδοσή τους
στην εκμάθηση της ανάγνωσης και της γραφής κατά τη σχολική τους ηλικία .
Αφού η ικανότητα των
παιδιών της προσχολικής ηλικίας να διακρίνουν τους ήχους (φωνήματα) στις λέξεις
σχετίζεται αποδεδειγμένα με την ανάγνωση, πρέπει συνακόλουθα η επιτυχία τους
στην ανάγνωση να εξαρτάται από το πόσο έχουν ευαισθητοποιηθεί με τους
ήχους πριν μάθουν να διαβάζουν .
Η ανάπτυξη της φωνολογικής
επίγνωσης στην ελληνική γλώσσα
Επιπλέον,
άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι η φωνολογική επίγνωση εμφανίζεται με μία
διαισθητική μορφή ακόμη και από την ηλικία των 4 ετών κατά την οποία πολλά
παιδιά μπορούν να διακρίνουν μεταξύ τριών λέξεων εκείνη τη λέξη που δεν
μοιράζεται το ίδιο αρχικό φώνημα με τις άλλες δύο.
Ωστόσο, φαίνεται ότι είναι
αδύνατο για τα τετράχρονα παιδιά να απομονώσουν το αρχικό φώνημα μιας λέξης .
Από την ηλικία των 5 ετών και εξής τα ελληνόφωνα παιδιά φαίνεται να κατέχουν
μία πλειάδα από μεταφωνολογικές ικανότητες.
Ειδικότερα, φάνηκε ότι η συχνότερα
εμφανιζόμενη ικανότητα φωνολογικής επίγνωσης κατά την ηλικία των 5-6 ετών ήταν η συλλαβική κατάτμηση, η αναγνώριση
ομοιοκαταληξίας και η αναγνώριση του
κοινού αρχικού φωνήματος δύο λέξεων .
Ακολουθούσαν με μικρότερη συχνότητα ικανότητες, όπως η απάλειψη αρχικής
συλλαβής και η φωνημική κατάτμηση, ενώ η απάλειψη αρχικού φωνήματος φάνηκε να
είναι η λιγότερο αναπτυγμένη ικανότητα όλων των υπολοίπων.
Από την παραπάνω σύντομη επισκόπηση φαίνεται ότι
ένας επαρκής σχεδιασμός διδασκαλίας και αξιολόγησης της φωνολογικής επίγνωσης
είναι απαραίτητο να περιλαμβάνει ποικίλες δραστηριότητες και κριτήρια με
διαφορετικές γλωσσικές και γνωστικές απαιτήσεις.
Η πολύπλευρη καλλιέργεια της
φωνολογικής επίγνωσης είναι απαραίτητη για να ενισχυθούν αποτελεσματικά οι
αδυναμίες των παιδιών της προσχολικής ηλικίας σε αυτόν τον τομέα της γλωσσικής
ανάπτυξης.
Πηγή κειμένου: www.paidi.org.gr
